Kva seier forskrifta?

Det er fleire faktorar som avgjer kven som skal følgje reglane og kva ikt-løysingar krava gjeld for.

    Kven skal følge reglane?

    Både private og offentlege verksemder, lag og organisasjonar skal følgje regelverket. For at reglane skal gjelde, må verksemda ha ein nettstad, applikasjon eller automat (ei ikt-løysing) som er

    Dersom du svarer ja på desse punkta, gjeld reglane for verksemda.

    Reglane gjeld uansett kor mange tilsette verksemda har, kva omsetnad eller organisasjonsform den har. Øvste leiar har ansvaret for at verksemda følgjer reglane om universell utforming av ikt.

    Under forklarer vi nærare kva typar ikt-løysingar som er omfatta, kva som er meint med omgrepa brukarar, hovudløysing, alminneleg funksjon, bruk av tredjeparts ikt-løysingar og korleis verksemder kan gjere unntak eller søke om dispensasjon og om innhaldet i unntaka i regelverket.

    Sjå også:

    Reglane gjeld for nettløysingar og automatar

    Forskrift om universell utforming av ikt-løysingar (Ikt-forskrifta) sitt verkeområde er avgrensa til nettløysingar og automatar.

    Automatar

    Ein automat legg til rette for sjølvbetening. Det finst mange ulike automatar, for eksempel minibank, billettautomat, innsjekkingsautomat og betalingsterminalar.

    I ikt-forskrifta er automat definert slik:

    «Maskin eller annen innretning som brukeren opererer alene for å kjøpe en vare eller få utført en tjeneste.»

    Ikt-forskrifta

    Automatar skal som eit minimum utformast i med følgjande ti standardar, som du finn under krav til automatar.

    Nettløysingar

    Tre kriterium må vere oppfylt for at ikt-løysinga er ei nettløysing etter ikt-forskrifta:

    • Formidling av informasjon eller teneste som er tilgjengeleg i nettlesar eller tilsvarande.
    • Tilgjengeleg via ein URI (Uniform Resource Identifier).
    • Brukar http-protokollen (Hypertext Transfer Protocol) eller tilsvarande for å gjere innhald tilgjengeleg.

    Kva eining nettløysinga blir opna på, kodespråk eller operativsystem har ikkje betydning.

    Omgrepet nettløysingar omfattar følgjande:

    • Nettstader
    • Applikasjonar (appar)
    • Nye intra- og ekstranett i offentleg sektor

    Kjenneteikn på ulike typar nettløysingar og forholdet mellom dei, er tema i bloggen Nettstad, intranett, ekstranett, app eller fagsystem.

    Nettstader

    Med nettstader meinast alle typar nettstader, inkludert sosiale medium som Facebook og YouTube, digitale læringsplattformar (LMS) og læringsverktøy, innhald som ligg bak innlogging og betalingsmur med meir.

    Toppdomene

    Regelverket femner om alle typar toppdomene, for eksempel verksemd.no, verksemd.net, verksemd.com, så lenge nettstaden er retta mot brukarar i Norge.

    Utanlandsk server

    Det betyr ikkje noko at nettstaden til verksemda ligg på ein server i utlandet, så lenge nettstaden faktisk er retta mot brukarar i Norge.

    Appar

    Appar til nettbrett og mobil er omfatta av krava viss dei krev nett-tilgang for å fungere etter at dei er lasta ned. Slike appar er då nettløysingar, og skal då vere universelt utforma. Eksempel på denne typen appar er Ruter, Vipps, Finn, Avinor, SAS, Posten, Yr, Hotels.com og appar for mobilbank.

    Appar er programvare som er laga for å køyre på smarttelefonar, nettbrett og andre mobile einingar. Appar er utbreidd, og blir ofte brukt som supplement eller erstatning for tradisjonelle nettstader.

    Delt regelverk for nettløysingar

    Ikt-forskrifta er ei sektorovergripande forskrift. Det vil seie at ho i utgangspunktet regulerer alle verksemder, uavhengig av om dei er offentlege eller private.

    Med innføringa av EUs webdirektiv (WAD) kom det nye krav til applikasjonar og nettstadar som berre gjeld offentleg sektor. Dette gjer at det gjeld ulike krav for offentleg og privat sektor.

    Privat sektor

    Private verksemders nettløysingar skal minimum utformast i samsvar med 35 suksesskriterium i WCAG 2.0, eller tilsvarande. Dette er suksesskriteria på nivå A og AA, med unntak av suksesskriteria 1.2.3, 1.2.4 og 1.2.5.

    Offentleg sektor

    Offentlege verksemders nettløysingar skal utformast på ein måte som gjer at innhaldet er mogleg å oppfatte, mogleg å betene, er forståeleg og robust. Viss nettløysinga er utforma i samsvar med krava i EN 301 549 v3.2.1, er desse krava oppfylte

    EN 301 549 v3.2.1 er ein europeisk standard som tek inn i seg WCAG 2.1. Som utgangspunkt vil derfor ei nettløysing i offentleg sektor oppfylle krava viss ho er utforma i samsvar med dei aktuelle krava i WCAG 2.1.

    WCAG 2.1 byggjer på WCAG 2.0, noko som gjer at dei tekniske krava som gjeld for privat sektor også gjer seg gjeldande for offentleg sektor, men i tillegg kjem det ytterlegare 12 suksesskriterium som berre gjeld for offentleg sektor.

    I tillegg til dei tekniske krava, må offentlege verksemder publisere ei tilgjengelegheitserklæring på alle sine appar og nettstader.

    Endringane som medfører tilleggskrav for offentleg sektor, dvs. dei 12 nye suksesskriteria og kravet om tilgjengelegheitserklæring, er gitt ei innføringstid på 1 år. Dette inneberer at løysingane må vere i samsvar med dei nye krava frå 1. februar 2023.

    Hvor går grensen mellom privat og offentlig virksomhet?

    Begrepet offentlig virksomhet skal forstås likt som i regelverket om offentlige anskaffelser. Virkeområdet står i forskrift om offentlige anskaffelser (FOA) § 1-2. Du kan lese mer om Virksomheter i offentlig sektor på denne siden.

    Intra- og ekstranett i offentleg sektor

    For offentlege verksemder gjeld krava til universell utforming også for intranett og ekstranett som er nytt eller vesentleg revidert etter 1. februar 2023.

    Nye intra- og ekstranett

    Intranett og ekstranett som er kjøpt eller eigenutvikla etter 1. februar 2023, skal følge krava frå publisering. Det avgjerande er dato for kontraktsignering (kjøpt) eller dato på godkjent intern kravspesifikasjon (eigenutvikla).

    Vesentleg revisjon av gamle intra- og ekstranett

    Regelverket seier at når eksisterande intranett eller ekstranett har «gjennomgått ein vesentleg revisjon», skal dei vere universelt utforma. Det er verksemda som kjenner eigne ikt-løysingar best, og veit kva endringar som er gjort etter 1. februar 2023.

    Kva typar endringar gjer at gamle intra- og ekstranett skal følge krava?

    Dette blir avgjort etter ei totalvurdering, og legg vekt på om endringane verkar inn på brukargrensesnittet for sluttbrukar og kor store endringar det er snakk om. Sluttbrukar er her tilsette i verksemda. Det å legge til nytt innhald er i seg sjølv ikkje avgjerande. Moment som tilseier at revisjonen er vesentleg:

    • Gjennomgåande endringar av intranettet sin utsjånad/sin design.
    • Det vert lagt til ny funksjonalitet.
    • Andre viktige justeringar av brukargrensesnittet.
    • Skifte av publiseringsløysing.
    • Kombinasjonar av punkta over.

    Det er også viktig å vere merksam på at gradvise endringar over tid, skal vurderast samla.

    Uu-tilsynet anbefaler at verksemder i offentleg sektor følger krava for all nyutvikling som skjer etter 1. februar 2023. Det gjeld særleg for intra- og ekstranett som blir vidareutvikla løpande, med høg endringstakt.

    Kva betyr stilt til rådvelde for brukarar?

    Dei fleste nettstader, applikasjonar og automatar er retta mot brukarar, og er derfor stilt til rådvelde for brukarar. Ikt-løysinga treng ikkje å rette seg mot alle innbyggjarar for å vere omfatta av regelverket.

    Eksempel på ikt-løysingar som er stilt til rådvelde for brukarar er nettaviser, nettbutikkar, nettstadar og appar for utdanningsinstitusjonar, tog og taxi, bankar, offentlege etatar, hotell- og overnattingsstader, restaurantar- og serveringsstader, advokatfirma, røyrleggjarar, arkitektar, idrettslag og organisasjonar.

    Vilkåret må forståast som ikt-løysingar som er opne for, eller kan brukast av, innbyggjarar. Det avgrensar mot ikt-løysingar innanfor den private sfære.

    Avgrensa målgruppe eller B2B

    Sjølv om verksemda rettar seg mot bestemte mål- eller kundegrupper, vil dei likevel vere omfatta av regelverket, så lenge ho er stor og ubestemd.

    Det gjeld også dersom kundane er andre bedrifter/næringsdrivande (B2B). Til dømes vil ei verksemd som har ein nettstad som er retta inn mot andre verksemder for å promotere deira tenester opp mot kundane i bedriftsmarknaden, reknast som å vere retta mot «brukarar», sjølv om denne målgruppa er avgrensa.

    Ikt-løysingar som reknast som fagsystem fell på si side utanfor regelverkets verkeområde.

    Logg inn og registrering

    Ein nettstad eller app er omfatta av regelverket, også om det er nødvendig å logge seg inn, den krev medlemskap, registrering eller eit kundeforhold. Til dømes skal nettbankar følgje krava, sjølv om bruk føreset både eit kundeforhold i banken og logg inn.

    Sider og profilar på sosiale medium

    Verksemder sine sider og profilar på sosiale medium er vanlegvis omfatta av krava til universell utforming, fordi dei er stilt til rådvelde for brukarar.

    Krava gjeld ikkje for privatpersonar sine heimesider eller profilar på sosiale medium. Desse sidene er ikkje rekna som til rådvelde for brukarar, men reknast som private.

    Kva er ei hovudløysing?

    Det er berre ikt-løysingar som reknast som hovudløysingar som er omfatta av krava til universell utforming.

    I forskrifta er omgrepet hovudløysing definert slik:

    «Ikt-løsninger som er en integrert del av den måten virksomheten informerer og tilbyr sine tjenester til allmennheten på og som er knyttet til virksomhetens alminnelige funksjon.»

    ikt-forskrifta

    Internett er ein viktig digital samfunnsarena, og det er berre i heilt spesielle tilfelle at vi kan kome til at nettstaden til ei verksemd ikkje er ei hovudløysing mot publikum og kundar. Det same gjeld for ulike automatar som publikum og kundar brukar til å betala for varer, kjøpa billettar eller liknande.

    Ei verksemd kan ha fleire hovudløysingar som alle må vere universelt utforma. Ein bank kan til dømes ha desse hovudløysingane:

    • Nettstad.
    • Minibankar.
    • Betalingsterminalar.
    • Appar.
    • Fysisk lokale.

    Døme på løysingar som ikkje er hovudløysingar kan til dømes vere ein nettstad som er til pilotering (beta) eller ein gamal app som er erstatta, men framleis er tilgjengeleg i ein overgangsperiode.

    Verksemder med fysisk lokale

    Mange verksemder har både ein nettstad, gjerne med nettbutikk, og eit eller fleire fysiske lokale, der verksemda tilbyr informasjon og tenester til allmenta.

    Vanlegvis er både det fysiske lokalet og nettstaden hovudløysingar for verksemda. Det betyr at også nettstaden skal vere universelt utforma. Det er likevel ikkje eit krav om nettbutikk for at nettstaden skal vere ei hovudløysing.

    Alminneleg funksjon

    Vurderinga av om løysinga byggjer opp under verksemdas «alminnelige funksjoner» må skje konkret sett opp mot verksemdas føremål.

    Eit hotell sin alminnelege funksjon er eksempelvis å tilby overnatting mot betaling. Nettstaden med informasjon om hotellet og rombestilling er då ei hovudløysing. Tilsvarande gjeld hotellet si side på Facebook, fordi sida er ein kanal hotellet brukar for å nå ut med informasjon og tenester til kundane.

    Har det same hotellet eit bedriftsidrettslag i fotball vil ikkje lagets nettstad vere omfatta av regelverket, då fotball på bedriftsnivå ikkje kan seiast å vere ein vanleg funksjon for eit hotell.

    Bruk av tredjeparts ikt-løysingar

    Verksemda har ansvaret for å følgje reglane, sjølv om verksemda brukar tenester frå ein tredjepart for å gi informasjon og tilby tenester til sine brukarar. Det er verksemda som brukar ikt-løysingar i sin kontakt med innbyggjarar og kundar, som er ansvarleg for at reglane vert følgde.

    Om verksemda har kjøpt ikt-løysinga frå ein tredjepart eller nyttar ein ekstern publiseringsplattform, er leverandørens ansvar overfor verksemda avgrensa til det som er regulert avtalen som er inngått mellom partane.

    Dersom Uu-tilsynet i ein kontroll av til dømes nettstaden til ein kommune finn feil med skjemaløysinga, som er levert av ein tredjepart, er det derfor kommunen som er ansvarleg for at feil blir retta.

    Derfor er det viktig at verksemdene stiller krav om samsvar i avtalen, og at den også inneheld reglar om misleghald og erstatning. Med grunnlag i avtalen må kommunen og leverandøren deretter bli einige om kven som gjennomfører retting i praksis og dekker kostnadane.

    Korleis kan verksemder gjere unntak eller søke om dispensasjon frå regelverket?

    Regelverket tek høgde for at krava eller tidsfristane i regelverket nokre gonger kan få utilsikta konsekvensar eller gje urimelege utslag for enkeltverksemder. Det er derfor mogleg å gjere unntak i tilgjengelegheitserklæringa eller søke om dispensasjon.

    Føringane for dispensasjon og unntak er dei same. Det er berre opna for det i unntakstilfelle, og terskelen er høg.

    Offentleg sektor brukar tilgjengelegheitserklæringa for nettsider og appar

    For nettstadar og appar skal offentlege verksemder gjere vurderinga sjølv, i tilgjengelegheitserklæringa. Denne vurderinga kan overprøvast av Uu-tilsynet i tilsyn og Diskrimineringsnemnda ved klage.

    Offentleg sektor søker om dispensasjon for automatar

    Offentlege verksemder søker Uu-tilsynet om dispensasjon frå automatregelverket.

    Privat sektor søker om dispensasjon

    Private verksemder søker Uu-tilsynet om dispensasjon frå regelverket for sine nettstadar, appar og automatar.

    Les unntak frå krava om universell utforming av ikt.