Tilsynsrapport Statens lånekasse for utdanning (Lånekassen)

1. Innleiing

Digitaliseringsdirektoratet er tilsynsmyndigheit på området universell utforming av ikt.

Rettsleg grunnlag for tilsyn er likestillings- og diskrimineringslova (ldl) § 36 første ledd jf. ldl § 18 og forskrifta om universell utforming av ikt-løysingar § 5.

Vi gjennomførte tilsyn med Statens lånekasse for utdanning (Lånekassen) i tidsrommet 11.08.2020 til 05.03.2021. Tilsynet retta seg mot søknadsskjemaet for lån og stipend på nettstaden www.lanekassen.no.

Rapporten gjer greie for resultata innanfor tema for tilsynet, på dei sidene som er testa. Rapporten gir ikkje ei fullstendig tilstandsvurdering av nettstaden.

Resultata med grunngjeving og rettsgrunnlag står i kapittel 2.

2. Resultat

Resultata byggjer på informasjon frå testinga av nettstaden.

Resultata er framstilt inndelt i kategoriar. Der det er påvist brot på minstekrava, vil dette gå fram under den enkelte kategorien. Dersom det er avdekka brot på minstekrava vil dette følgjast opp med reaksjonar i form av pålegg om retting og eventuelt tvangsmulkt.

Det er avdekka brot på 5 av 17 krav som er testa.

Brot frå følgjande krav ldl. § 18 jf. forskrift om universell utforming av ikt-løysingar § 4 første ledd jf. suksesskriterium i WCAG 2.0:

Brota er innanfor desse kategoriane:

2.1 Skjema

Suksesskriterium i WCAG 2.0:

• 3.2.2 Inndata
• 3.3.1 Identifikasjon av feil
• 3.3.2 Ledetekster eller instruksjoner
• 4.1.2 Navn, rolle, verdi

Kommentar til brot som gjeld skjema

Feila som er avdekka gjer skjemaet vanskelegare å bruke for alle. Krava som ikkje er oppfylt, skal særleg ivareta brukarar som er blinde eller har nedsett syn, nedsett motorikk eller nedsett kognisjon.

• Dersom brukaren gjer val i skjemaet som fører til automatiske kontekstendringar skal brukaren varslast på førehand.
• Feilmelding skal identifisere skjemaelementet der feilen oppstod. Det betyr at det skal vere konkret informasjon om feltet som inneheld feil, i feilmeldinga. Feilmeldinga skal vere så konkret som mogleg.
• Det må opplysast om at skjemaelement er obligatoriske. Dette kan gjerast på fleire måtar, til dømes ved bruk av symbol, ledetekst eller instruksjon innleiingsvis før brukaren begynner å fylle ut skjemaet.
• Element som ikkje kan veljast uavhengig av kvarandre, skal være koda som ei gruppe og ledeteksten skal gjelde for gruppa.
• Skjemaelement skal vere kopla til ein ledetekst i koden slik at hjelpemiddelteknologi presenterer riktig ledetekst, og brukaren veit kva informasjon som skal fyllast ut i feltet.
• Knappar som ikkje er koda med standardelementa i (X)HTML, skal ha informasjon om rolle.
• Knappar skal vere kopla til ein ledetekst i koden og ledeteksten skal identifisere knappen. Ledeteksten skal vere på norsk. Innhald i koden skal ha ein identifikasjon. Identifikasjon av skjemaelement og knappar gjer at brukaren veit kva han skal skriva inn og kva som skjer når han trykker på knappen.

​​​​​​2.2 Tastaturbetjening

Suksesskriterium i WCAG 2.0:

• 2.4.1 Hoppe over blokker

Kommentar til brot som gjeld tastaturbetjening

Feilen gjer at brukarar ikkje kan navigere effektivt og få direkte tilgang til hovudinnhaldet på sida. Dette gjer nettstaden vanskelegare å bruke for blinde, svaksynte og andre som navigerer på nettsida berre ved bruk av tastatur.

• Der nettstaden har ei blokk med innhald som vert gjenteke på fleire sider (til dømes meny, lenker, topptekst), som ligg før hovudinnhaldet, skal brukaren kunne hoppe til hovudinnhaldet (skip link, hopplenke, snarveglenke).
  • Det er ikkje nødvendig med snarveg, dersom det tek fem eller færre tab-steg å kome til hovudinnhaldet.

3. Om kontrollen

3.1 Tema

Føremålet med tilsynet er å kontrollere om Statens lånekasse for utdanning (Lånekassen) etterlever lov- og forskriftskrav om universell utforming av ikt, innanfor tema for kontrollen.

Tilsynet omfatta følgjande tema

• alternativt format
• kontrast
• navigasjon
• presentasjon
• skjema
• struktur
• tastaturbetjening

3.2 Krav

Oversikt over krav (suksesskriterium) som er testa i kontrollen

• 1.1.1 Ikke-tekstlig innhold
• 1.3.1 Informasjon og relasjoner
• 1.4.1 Bruk av farge
• 1.4.3 Kontrast (minimum)
• 1.4.4 Endring av tekststørrelse
• 2.1.1 Tastatur
• 2.1.2 Ingen tastaturfelle
• 2.4.1 Hoppe over blokker
• 2.4.4 Formål med lenke (i kontekst)
• 2.4.6 Overskrifter og ledetekster
• 2.4.7 Synlig fokus
• 3.2.1 Fokus
• 3.2.2 Inndata
• 3.3.1 Identifikasjon av feil
• 3.3.2 Ledetekster eller instruksjoner
• 3.3.3 Forslag ved feil
• 4.1.2 Navn, rolle, verdi

3.3 Testreglar

Oversikt over testreglar som er brukt i kontrollen

• 1.1.1a Bilde har tekstalternativ
• 1.1.1b Formål med lenka bilde går fram av lenketekst og/eller tekstalternativ
• 1.3.1a Overskrifter er rett koda
• 1.3.1b Tabellar og overskriftsceller er rett koda
• 1.3.1c Lister er rett koda
• 1.4.1a Lenka tekst skil seg frå annan tekst med meir enn berre farge
• 1.4.1c Skjemaelement og feilmeldingar er merka med meir enn berre farge
• 1.4.3c Det er tilstrekkeleg kontrast mellom tekst og bakgrunn
• 1.4.4a Tekst kan forstørrast til minst 200 % utan tap av innhald og funksjonalitet
• 2.1.1a Det er mogleg å nå og betene innhald med tastatur
• 2.1.2a Det finst ingen tastaturfeller på nettsida
• 2.4.1a Det finst ein mekanisme for å hoppe til hovudinnhaldet på nettsida
• 2.4.4a Formål med lenker går fram av lenketeksten, eller lenketeksten og konteksten saman
• 2.4.6b Ledetekstar beskriv skjemaelement
• 2.4.7a Innhald som kan betenast med tastatur, får synleg fokusmarkering
• 3.2.1a Fokus ved tastaturnavigasjon, gir ikkje kontekstendring
• 3.2.2a Endra innstilling i skjemaelement fører ikkje til kontekstendring
• 3.3.1a Skjema gir feilmelding viss tomme obligatoriske skjemafelt blir oppdaga automatisk
• 3.3.1b Skjema gir feilmelding viss feil inndata blir oppdaga automatisk
• 3.3.2a Skjemaelement har instruksjon eller ledetekst
• 3.3.3a Skjema gir forslag til retting, viss feil i inndata blir oppdaga automatisk
• 4.1.2a Skjemaelement er identifiserte i koden
• 4.1.2b Knappar er identifiserte i koden

3.4 Testinga av nettstaden

Vi har testa 17 av dei 35 suksesskriteria som utgjer minstekrava i forskrifta og vi har brukt 23 testreglar.

Verifikasjonen er gjort ved testing av 7 enkeltsider på nettstaden. Oversikt over testsider går fram av punkt 2.3.

Testinga er gjennomført med følgjande nettlesarar og verktøy:

• Google Chrome, versjon 88.0
• Kodevalidatoren til W3C
• Siteimprove Accessibility Checker (Utviding i Chrome)

Utover dette er nettstaden kontrollert med manuelle metodar. For informasjon om målemetodane vi har brukt, viser vi til testregelsettet vårt.

3.5 Enkeltsider som vart testa

Vi har testa søknadsprosessen for lån og stipend til utdanning i Norge i eit testmiljø som tilsvarar produksjonsmiljøet.

Vi har testa følgjande enkeltsider

• Side 1 - Utdanning
• Side 2 - Om deg
• Side 3 - Søker om
• Side 4 - Kontakt
• Side 5 - Dokumentasjon
• Side 6 - Sammendrag
• Side 7 - Kvittering

Sidene som ikkje er lenka i lista, er sider som har ei nettadresse som er unik for kvar brukar, eller der nettadressa viser til eit testmiljø.

3.6 Aktivitet under tilsynet

Tilsynet med Statens lånekasse for utdanning (Lånekassen) omfatta følgjande aktivitetar:

1. Tilsynsvarselet vart sendt 11.08.2020.
2. Vi fekk tilbakemelding/dokumentasjon frå verksemda 17.08.2020.
3. Møte om praktiske avklaringar kring testing var gjennomført på Teams 27.01.2021.
4. Testing og vurdering av nettstaden opp mot krava vart gjort i veke 7, 15.02.2021-19.02.2021.
5. Sluttmøte med verksemda var gjennomført på Teams 23.02.2021.
6. Førebels rapport og bildedokumentasjon av feil vart sendt 05.03.2021.
7. Tilbakemelding frå verksemda vart motteke 18.03.2021.

4. Regelverk

Oversikt over aktuelt regelverk for kontrollen:

• Lov om likestilling og forbud mot diskriminering (likestillings- og diskrimineringsloven)
• Forskrift om universell utforming av informasjons- og kommunikasjonsteknologiske (IKT)-løsninger
• Standarden for nettløysingar, Retningslinjer for tilgjengelig webinnhold (WCAG) 2.0
• Lov om behandlingsmåten i forvaltningssaker (forvaltningsloven)
• Lov om rett til innsyn i dokument i offentleg verksemd (offentleglova)

5. Standarden for nettløysingar

Ved å følgje WCAG 2.0 blir nettløysingar tilgjengelege for fleire personar med nedsett funksjonsevne. WCAG tek omsyn til at brukarane av nettløysingar har ulike føresetnadar, og dekker følgjande:

• Syn
• Kognisjon
• Lese- og skrivevanskar
• Norsk som andrespråk
• Motorikk
• Høyrsel
• Epilepsi
• Belastningsskadar

Nettløysingar som følgjer krava vil vere meir brukarvennlege for alle.

Krava til nettløysingar går fram av forskrifta § 4 første ledd, som seier at nettløysingar skal oppfylle Retningslinjer for tilgjengeleg webinnhald (WCAG) 2.0 nivå A og AA, med tre unntak.

35 av 61 suksesskriterium er gjort til obligatoriske minimumskrav for nettløysingar som er omfatta av forskrifta. Det er gjort unntak for suksesskriteria 1.2.3, 1.2.4 og 1.2.5, som regulerer lyd og video.

WCAG 2.0 er bygd opp av 4 prinsipp, 12 retningslinjer og 61 testbare suksesskriterium:

• Prinsippa beskriv grunnlaget for tilgjengelegheit på overordna nivå. I følgje prinsippa skal nettløysingar vere mogleg å oppfatte, mogleg å betene, forståelege og robuste.
• Retningslinjene er overordna mål for tilgjengelegheit i nettløysingar. Retningslinjene er ikkje moglege å teste, men dei set suksesskriteria i ein samanheng.
• Suksesskriteria er konkrete, testbare krav til tilgjengelegheit. Suksesskriteria er teknologinøytrale og vi kan følgje dei uavhengig av programmeringsspråk og publiseringsløysing.

I tillegg viser WCAG 2.0 til teknikkar med døme på korleis vi kan oppfylla suksesskriteria.